بـُرقع؛ سمبل حجاب زنان با قدمت دو هزار ساله در جنوب ایران

استان هرمزگان در جنوب ایران با آئین و فرهنگی خاص و آداب و رسوم های کاملا متضفاوت از سایر بلاد ایران اسلامی است، این منطقه از حدود 2000 سال قبل از میلاد، مرکز تجارت و یکی از مکان‌های مهم برای رفت‌وآمد تجار بوده است به همین دلیل این منطقه از دیرباز میزبان اقوام و فرهنگ های متفاوت از جملهآفریقایی، عرب، هند و فارس بوده است.

اکثر مردم محلی لباس‌های متفاوتی با دیگر استان‌های ایران به تن دارند،زن‌ها به‌جای چادرهای سیاه، لباس‌های رنگارنگ می‌پوشند و مردها لباس‌های عربی به تن می‌کنند،در میان لباس‌های خاص و منحصربه‌فرد زنان بندری، نقاب‌هایی که بر صورت دارند از همه عجیب‌تر است، نقاب‌های متعدد زنان بندری، هم شیعه و هم سنی، احتمالاً قابل‌توجه‌ترین بخش پوشش زنان هرمزگانی است.

برقع یک پوشش جالب و دیدنی است که سمبل حجاب و نجابت زنان حاشیه شمالی خلیج فارس بوده که به منظور حجاب زنان استفاده می‌شده که امروزه تغییر شکل داده و علاوه بر جنبه حجاب خود، به عنوان زینت چهره بانوان این مناطق در آمده است.

زنان بندری قرن هاست که بر صورتشان نقاب(برقعه) می بندند، هر چند ریشه‌ های فرهنگی ِاین آداب و رسوم مشخص نیست، اما برخی می‌گویند به دوران حکومت پرتغالی‌ها برمی‌گردد، نقاب یک نوع پوشش و حجاب برای زنان بوده که سعی داشتند با این نقاب‌ها از چشم برده‌دارانی که به دنبال دختران زیبارو بودند، دور بمانند.

می‌گویند در زمان‌های دور همسر یکی از حاکمان هرمزگان عیبی در چهره خود داشت که برای پوشاندن آن پوشش مخصوصی را به خیاط خود سفارش داد و پس از آن، این حجاب چهره در میان سایر زنان نیز به اختیار یا اجبار رواج یافت.

این داستان یکی از چندین روایتی است که درباره فلسفه و خاستگاه رواج این پوشش در منطقه هرمزگان بر سر زبان‌ها است،در کنار این گونه افسانه پردازی‌ها نمی‌توان از شرایط آب و هوایی و اقلیمی این سامان نیز که آفتاب کند و گرمای شدید است، در علت جویی انتخاب این چهره پوش غفلت کرد.

این نقاب‌ها علاوه بر اینکه بخشی از فرهنگ و دین مردم این منطقه‌اند، از چشم و پوست زنان در برابر آفتاب سوزان و داغ خلیج محافظت می‌کنند، نقاب‌هایی مشابه در مناطق عمان، کویت و دیگر بخش‌های شبه‌جزیره عربستان نیز در طرح‌های متنوع و بی‌شمار وجود دارند.

در این استان انواع متنوعی از نقاب‌ها را می‌توان بر صورت زنان هرمزگانی دید. برخی از آن‌ها تقریباً تمام‌ صورت را می‌پوشانند، برخی از جنس چرم و پارچه‌های ضخیم‌اند. تمام آن‌ها بخشی از پیشانی و بینی را می‌پوشانند و برخی نیز کوچک‌ترند و مناطق اطراف چشم را پوشش نمی‌دهند از نکات بارز این فرهنگ این بوده که افراد محلی می‌توانند از روی لباس و نقاب‌های زنان، روستایی که در آن زندگی می‌کنند را تشخیص دهند.

در میناب خانمهای جوان متأهل و تازه عروسان از برقع هایی به رنگ قرمز استفاده میکنند. برقع های زنان متأهل مسنتر و صاحب فرزند به رنگ نارنجی است و خانم های سالخورده و زنان بیوه از برقع های مشکی استفاده میکنند.

برقع در ایران تا دوره قاجار استفاده می‌شد و بعد از این دوره به علت سیاست کشف حجاب رضاشاه٬دیگر از برقع استفاده نشد. بعد از خلع رضاشاه فقط مردم استان هرمزگان از برقع استفاده می‌کنند که در بندرعباس و توابع ان بُرکه (Borke) و در مناطقی از بندر لنگه بَتوُله(Batoole)می‌گویند.و همچنین مناطقی از استان سیستان و بلوچستان نیز استفاده می کنند و به آن برکه می گویند.

برای ساختن برقع از پارچه آهارداری بنام شیله ( شیله برکه ) استفاده می‌کنند که آغشته به نیل یا مواد رنگی دیگر می‌باشد، ولی در ساختن برقع‌های سرخ که در شرق هرمزگان مرسوم است از پارچه کتانی و سوزن دوزی استفاده می‌شود.

در قسمت بینی ( دماغ برکه ) از شاخه درخت خرما ( مهر) که سبک است استفاده می‌شود همچنین برای قسمتی که برقع به بند برقع وصل می‌گردد از مهره استفاده می‌شود. البته کسانی که وضعیت مالی بهتری دارند از حلقه برکه که معمولا از طلا است استفاده می‌کنند ( حلقه برکه، برکه را به بند برکه وصل می‌کند).

امروزه بسیاری از این برقع‌ها کارکرد اصلی خود را از دست داده و کارکردی زینتی به خود گرفته‌ است و یا در بسیاری از فعالیت‌های هنری مانند تئاتر از آنها استفاده می‌شود. با اینکه دیگر این هنر و یا به زبان بهتر این روپوش را نمی‌توان در فروشگاه‌ها و بازارهای عمومی یافت اما هنوز زنانی در قسمتی‌هایی از هرمزگان به دوخت این برقع‌ها مشغولند. هنر دوخت برقع در شرق هرمزگان رونق بیشتری دارد.